Niebieski krzyż, godło Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, jest symbolem poświęcenia się ratowników dla turysty potrzebującego pomocy w górach.
Od ponad stu lat – dniem i nocą, latem i zimą – ratownicy TOPR są gotowi iść w Tatry, by nieść pomoc potrzebującym. Pogotowie TOPR to jedna z najstarszych, bo czwarta, tego typu organizacji ratowniczych w Europie.
Społeczną akcję, której wynikiem było powołanie TOPR-u, rozpoczęli miłośnicy Tatr: Mariusz Zaruski i Mieczysław Karłowicz. Ówcześni wspinacze coraz częściej i śmielej szli w góry latem i zimą, by zdobywać, już bez pomocy góralskiego przewodnika, coraz to trudniejsze ściany i szczyty. Zaruski pisał: „Wynik łatwo było przewidzieć. Obok znakomitego, nadzwyczaj szybkiego rozwinięcia się taternictwa, które w ciągu kilku lat stanęło na poziomie zachodnioeuropejskiego, zaczęła w sposób zastraszający wzrastać liczba wypadków”. Dlatego już w 1907 r. razem z Karłowiczem rozpoczął starania o utworzenie organizacji ratowniczej.
Sam jeszcze przed jej powstaniem zorganizował kilka wypraw ratunkowych, lecz czas potrzebny na zebranie ochotników był według niego stanowczo zbyt długi. Tracono wtedy nań prawie cały dzień. Wtedy to wraz z Karłowiczem napisali odezwę, która uzasadniała powstanie Straży Górskiej. Apel ogłosili w lokalnej prasie.
8 lutego 1909 r. sam Karłowicz zginął w lawinie śnieżnej podczas samotnej wycieczki narciarskiej na stokach Małego Kościelca. Tragedia przyspieszyła utworzenie: 29 października 1909 r. władze cesarsko-królewskiego Namiestnictwa Galicyjskiego zatwierdziły statut organizacji ratowniczej i to ten dzień uważa się za moment założenia Pogotowia.
TOPR to jedna z najstarszych organizacji ratowniczych w Europie
Początki TOPR były trudne. Trzon organizacji tworzyli tzw. ratownicy stali – „pierwsi z pierwszych”, bo najlepsi przewodnicy góralscy: Klemens Bachleda, Henryk Bednarski, Stanisław Gąsienica-Byrcyn, Jędrzej Marusarz-Jarząbek, Jan Pęksa, Wojciech Tylka-Suleja, Szymon Tatar młodszy, Jakub Wawrytko, Mariusz Zaruski, Henryk Bednarski, Józef Lesiecki, Leon Loria i Stanisław Zdyb.
Pierwszym Naczelnikiem został Zaruski, jego zaś zastępcą znany przewodnik Klemens Bachleda. Przewodniczącym Pogotowia został dr Kazimierz Dłuski, jego zastępcą Stanisław Barabasz. Pierwszym lekarzem był dr Wacław Kraszewski.
Zaruski napisał regulamin Straży Ratunkowej TOPR, którą zorganizował na sposób wojskowy: „W Straży Ratunkowej obowiązuje posłuch wojskowy, nie wolno nie spełnić rozkazu, ani krytykować zarządzeń Naczelnika i kierowników oddziałów, ani odmówić udania się na wyprawę. Członkowie Straży Ratunkowej (czynni) składają uroczyste ślubowanie gorliwej służby na ręce Naczelnika i obowiązani są bez względu na porę roku, dnia i stan pogody, stawić się na jego wezwanie i udać się w góry w celu niesienia pomocy zaginionym lub rannym”.
Opracował także komendy oraz sygnalizację wzrokową i słuchową (na wzór sygnalizacji morskiej) pomagające w sprawnym przeprowadzaniu akcji. Tzw. tatrzański telegraf wzrokowy, czyli system znaków chorągiewkami, pozwalał oddziałom Pogotowia porozumiewać się między sobą.
W czasie akcji poszukiwawczych Zaruski dzielił ratowników na co najmniej trzyosobowe oddziały. Członkowie poszczególnych grup rozchodzili się w terenie i szukali zaginionych aż do skutku. Wprowadził również zimowe szkolenie ratowników i przewodników tatrzańskich w jeździe na nartach. Na zachowanych fotografiach widać nadto, że do poszukiwań zaginionych używał także psów.
Od początku ważnym problemem była kwestia należytego zabezpieczenia finansowego Pogotowia. Zaruski rozwiązał go, tworząc w roku 1913 tzw. fundusz żelazny Pogotowia. Pieniądze pochodziły ze składek społecznych, ale także od komisji klimatycznej Zakopanego. Wykorzystywał zresztą każdą okazję, by zasilić szczupłą kasę organizacji. Zajął się też zaopatrzeniem swych ludzi w jak najlepszy sprzęt. Ratownicy nie pobierali jednak wynagrodzeń – praca w Pogotowiu była honorowa.
Zaruski z dumą powiedział kiedyś, że w ciągu pięciu lat jego pracy jako Naczelnika Pogotowia nigdy nie zdarzył się przypadek niesubordynacji lub niestawienia się na wyprawę.
Najcięższą wyprawą tego okresu była wyprawa po Stanisława Szulakiewicza na północnej ścianie Małego Jaworowego Szczytu w sierpniu 1910 r. Wtedy zginął pierwszy ratownik – Klimek Bachleda.
NACZELNICY I KIEROWNICY TOPR
- Mariusz Zaruski (4 – 11.12.1909) – naczelnik tymczasowy
- Mariusz Zaruski (11.12.1909 – 1926) – naczelnik, od 1926 naczelnik honorowy
- Józef Oppenheim (5.08.1914 – 1926) – kierownik, z-ca naczelnika
- Józef Oppenheim (1926-1939) – kierownik
- Zbigniew Korosadowicz (22.01.1940- 28.04.1945) – kierownik Tatra Bergwacht
- Józef Oppenheim (28.04 – 26.05.1945) – kierownik
- Witold H. Paryski (26.05 – 26.11. 1945) – kierownik
- Witold H. Paryski (26.11.1945 – 20.01.1946) – kierownik
- Wojciech Wawrytko (20.01 – 13.09.1946) – kierownik
- Zbigniew Korosadowicz (13.09.1946 – 1.07.1947) – kierownik
- Tadeusz Pawłowski (1.07.1947 – 30.12. 52) – kierownik
- Zygmunt Wójcik (1952- 1956) – kierownik TOPR
- Zygmunt Wójcik (1956- 1960) – kierownik GT GOPR
- Eugeniusz Strzeboński (1960 – 1964) – kierownik GT GOPR
- Zygmunt Wójcik (1964 – 1966) – kierownik, od (1.05.1965), naczelnik GT GOPR
- Michał Gajewski (1966 – 1969) – naczelnik GT GOPR
- Ryszard Drągowski (1969- 1972) – naczelnik GT GOPR
- Eugeniusz Strzeboński (04. – 09.1972) – p.o. naczelnika GT GOPR
- Michał Jagiełło (1972-1974) – naczelnik GT GOPR
- Tadeusz Ewy (1974 – 1976) – naczelnik GT GOPR
- Stanisław Janik (1976-1977) – p.o. naczelnika GT GOPR
- Ryszard Szafirski (1977 – 1978) – naczelnik GT GOPR
- Jerzy Klimiński (1978 – 1981) – naczelnik GT GOPR
- Jan Komornicki (1981 – 1982) – naczelnik GT GOPR
- Stanisław Łukaszczyk (1982 – 1987) – naczelnik GT GOPR
- Jan Komornicki (1987) – naczelnik GT GOPR
- Piotr Malinowski (1.06.1987 – 13.11.1991) – naczelnik GT GOPR
- Andrzej Blacha (5.12 – 21.12.1991) – naczelnik TOPR
- Piotr Malinowski (1991 – 1993) – naczelnik TOPR
- Robert Janik (1993 – 1998) – naczelnik TOPR
- Adam Marasek (05.-31.08.1998) – p.o. naczelnika TOPR
- Jan Krzysztof (od 1.09.1998) – naczelnik TOPR.
