AVALUATOR 2.0
Kanadyjska strategia lawinowa pojawia się na polskim rynku w opracowaniu przewodników IVBV z grupy Freerajdy
Marcin Kacperek
Z Avaluatorem zetknąłem się trzy lata temu wizytując kurs lawinowy przewodników austriackich jako obserwator IVBV. Zainteresował mnie na tyle, że później z kolegami z grupy Freerajdy, Przemkiem Wójcikiem i Andrzejem Sokołowskim, zaczęliśmy go testować i stopniowo wprowadzać do prowadzonych szkoleń. Wrażenia były tak pozytywne, że zdecydowaliśmy się na zakup licencji, która pozwoliła nam na tłumaczenie i produkcję polskiej wersji Avaluatora. Zestaw składa się z podstawowej karty i książeczki instruktażowej, zawierającej drugą kartę, pomocną w planowaniu wycieczek. Do polskiej wersji dołączyliśmy również przymiar do poziomic służący do pomiaru nastromienia planowanej trasy na mapie. Ten gadżecik jest praktycznie niezbędny do planowania wyjść zimowych, bo umożliwia wstępną ocenę stromizny stoków, które ma się zamiar pokonywać. Do tej pory takiego przymiaru w Polsce nikt nie produkował, my używaliśmy kupionych na Zachodzie i byliśmy w realnym kłopocie podczas szkoleń lawinowych, bo pokazywaliśmy jak należy planowac wycieczki i używać takich przymiarów, ale nie byliśmy w stanie pomóc w ich zakupie. Stąd pomysł, żeby dołączyć go do polskiej wersji Avaluatora mimo, że w oryginalnym zestawie kanadyjskim przymiaru nie ma.
Avaluator 2.0 jest narzędziem wspierającym podejmowanie decyzji w terenie zagrożonym lawinowo. Został opracowany z myślą o ludziach, którzy mają podstawową wiedzę na temat lawin i zagrożenia lawinowego, ale potrzebują efektywnie przełożyć ją na wybór drogi w terenie i konkretne decyzje. Powstał w 2010 roku w wyniku prac ekspertów Canadian Avalanche Centre (dr. Pascal Haegeli i in.). Twórcy Avaluatora w rozbudowanych badaniach uchwycili prawidłowości rządzące oceną sytuacji lawinowej przeprowadzaną przez ekspertów – zawodowych przewodników górskich i narciarskich (głównie certyfikowanych przez IVBV). W efekcie powstało narzędzie, które użytkownikowi nie będącemu specjalistą ma pomóc myśleć tak, jak myślą przewodnicy. Może dlatego Avaluator tak bardzo ujął moich kolegów i mnie – ma bazę stricte praktyczną i jest to odczuwalne. Po prostu znaleźliśmy w nim odzwierciedlenie sposobu, w jaki my, przewodnicy, planujemy i oceniamy stuację. Efektywny proces podejmowania decyzji wymaga przede wszystkim umiejętności wybrania najważniejszych czynników występujących w danym czasie. Avaluator służy wsparciem w takim procesie przeprowadzanym w odniesieniu do zagrożenia lawinowego. Inaczej mówiąc, do prawidłowego korzystania z Avaluatora trzeba być w stanie dostrzec i nazwać występujące istotne okoliczności, ale jeśli zrobi się to prawidłowo, to algorytm pomoże w uporządkowaniu wyniku i podjęciu decyzji. Podobnie jak wszystkie inne metody wspomagania decyzji w terenie zagrożonym Avaluator wymaga wiedzy i umiejętności do właściwego wykorzystania. Realnie mówiąc, niezbędne jest przygotowanie teoretyczne lub lektura wsparte zajęciami praktycznymi w terenie.
Zapoznanie się z założeniami Avaluatora, nawet potraktowane tylko jako ciekawostka rozszerzająca horyzonty wiedzy lawinowej, może dać wielu osobom nową, szerszą perspektywę w zakresie unikania wypadkow lawinowych i zwrócić uwagę na czynniki niedoceniane w polskiej edukacji lawinowej. Zdecydowaliśmy się na zakup licencji Avaluatora i tłumaczenie go, bo w naszej ocenie ma wiele zalet w porównaniu do obecnych i rozpowszechnionych w Europie metod unikania wypadków lawinowych. Większość z nich opiera się na pracach Wernera Muntera i próbie statystycznego opracowania historii wypadków lawinowych oraz ich okoliczności. Metody te usiłują w dostarczyć użytkownikom obiektywnej informacji „Idź” lub „Nie idź” w odniesieniu do konkretnego stoku. Jest to z praktycznego punktu widzenia całkowicie chybione założenie, ponieważ dla różnych grup użytkowników różny jest poziom dopuszczalnego ryzyka i różne są umiejętności unikania go. Przypisanie jednej progowej wartości dla rekomendacji „Nie idź” musi skutkować tym, że będzie ona albo zbyt restrykcyjna dla użytkowników o eksperckich kompetencjach, pozwalających na zmniejszanie zagrożenia bardzo subtelnymi działaniami (np. odpowiednią techniką jazdy albo bardzo precyzyjnym wyborem śladu w obrębie jednego stoku), albo zbyt mało restrykcyjna dla osób o bardzo małym doświadczeniu, które nie zoptymalizują swojego zachowania po uzyskaniu korzystnej interpretacji sytuacji lawinowej dla danego stoku. Avaluator odróżnia się tu bardzo, bo nie stawia czerwonej linii w jednym miejscu, a jedynie pomaga ocenić zagrożenie jako wpisujące się w jedną z trzech kategorii określonych jako „Uwaga”, „Podwyższona uwaga” i „Niezalecane”. Ilustruje to zakres kompetencji potrzebny do działania, ale pozostawia ocenie użytkownika jaki zakres ryzyka akceptuje. Avaluator z założenia ma być narzędziem wspomagającym postrzeganie zagrożenia, ale zostawiającym pełną odpowiedzialność za podejmowane decyzje po stronie użytkownika – potocznie mówiąc, ma wspomagać rozum użytkownika, a nie usiłować być od niego mądrzejszym. Karta planowania wycieczek wspiera wstępne fazy przygotowania i przy korzystaniu z będącej standardem strategii 3×3 wpisuje się w jej pierwszy etap, a właściwa karta Avaluator używana jest na ostatnim, punktowym etapie oceny sytuacji lawinowej w strategii 3×3.
Jak wspomniałem Avaluator usiłuje odzwierciedlać ekspecki tryb myślenia. Wynika z tego przypisywanie bardzo dużej wagi nie tylko warunkom śnieżnym, ale i ukształtowaniu terenu. Podczas realnej oceny zawsze towarzyszą nam dwa pytania: jakie są szanse na uruchomienie lawiny i jaka będzie duża oraz jakie moga być potencjalne konsekwencje? Mini lawinka na malutkim stoku, który stopniowo traci nastromienie i konczy się płaską polaną, to zupełnie co innego, niż ta sama w sensie rozmiaru lawinka, na równie małym stoku, ale zakończonym na dole progiem skalnym, albo bardzo wąskim korytem potoku. Pierwszy przypadek nie budzi większej grozy, drugi może mieć tragiczny finał. Avaluator jak każde tego typu narzędzie używa prostych pytań, które można zmieścić na plastikowej karcie i prowadzi przez proces oceny zarówno sytuacji śnieżnej, jak i ukształtowania terenu. Z jednej strony karty są dwie kolumny z pytaniami dotyczącymi odpowiednio warunków śnieżnych i terenu. Z drugiej strony jest kolorowy diagram z dwoma osiami. Odpowiadając na pytania z pierwszej strony i sumując uzyskane wyniki otrzymujemy wartości, które wykorzystujemy później na diagramie. Wynik odczytujemy na kolorowych polach o tytułach: „uwaga”, „podwyższona uwaga” i „niezalecane”. Ta koncepcja kolorowego diagramu, na który nakłada się wyniki uzyskane z odpowiedzi na pytania nie jest oczywiście żadną nowością. Wiele istniejących strategii wykorzystuje podobne graficznie narzędzie, natomiast realna wartość każdej z nich zależy od treści pytań, siły przypisanej poszczególnym odpowiedziom i najkrócej mówiąc kwestii merytorycznych.
Zestaw zawiera również kartę planowania wycieczek, która wpasowuje się w pierwszą fazę filtrowania 3×3 i na jednej osi uwzględnia stopień zagrożenia lawinowego, a na drugiej stopień złożoności terenu, co pozwala zweryfikować powagę wycieczki przy obowiązywaniu poszczególnych stopni zagrożenia. Klasyfikacja terenu na prosty, wymagający i złożony pod kątem lawinowym do tego stopnia przyjęła się w Kanadzie, że wiele parków narodowych ocenia w ten sposób popularne zimowe wycieczki i publikuje oceny charakterystyki lawinowej terenu na swoich stronach internetowych.
Mamy nadzieję, że Avaluator również w Polsce przyjmie się jako istotne narzędzie wspomagające rosnącą społeczność entuzjastów ski-turingu i narciarstwa pozatrasowego oraz zimowych turystów i wspinaczy. Z tego powodu chcemy propagować Avaluatora jest między innymi współpraca z firmami i osobami, które prowadzą szkolenia lawinowe. Jak dowiedziałem się od moich kandyjskich kolegów przewodników, w Kanadzie Avaluator jest podstawą edukacji lawinowej, a kanadyjski system szkoleń lawinowych jest rozbudowany i ujednolicony. W Polsce szkolenia lawinowe prowadzić może każdy i sporo osób o bardzo różnym poziomie kompetencji korzysta z tej możliwości. W efekcie szkolenia zwane lawinowymi w Polsce najczęściej koncentrują się na pomocy partnerskiej. Jest ona oczywiście niezbędna, ale mało kto z prowadzących porywa się na to, by chodzić daleko w teren, oceniać sytuację i uczyć podejmować realne decyzje dotyczące wyboru trasy. W efekcie uczestnicy szkoleń często kończąc je są przygotowani, żeby się nawzajem ratować, ale nie czują się na siłach, by podejmować decyzje związane z poruszaniem się. Avaluator może być dużą pomocą dla ludzi prowadzących szkolenia, i pragnących zawrzeć w nich bardziej rozbudowane elementy podejmowania decyzji i oceny sytuacji. Avaluator będzie z pewnością do kupienia w sklepach outdoorowych, zarówno stacjonarnych, jak i internetowych, a pomoc w dystrybucji zadeklarowały również parki narodowe – Tatrzański i Karkonoski.
Na zakończenie warto przypomnieć, że żadne narzędzie nie jest w stanie zdjąć z osób uprawiających zimowe aktywności górskie ostatecznej odpowiedzialności za decyzje, które podejmują. To również element składowy górskiej wolności…
